Elk jaar verschijnen er honderden magnifieke boeken die in het oog springen omwille van de bijzondere band tussen inhoud en vorm; boeken die zich op één of andere manier onderscheiden door de verzorgde vormgeving. Een uitstekend vormgegeven boek is altijd het resultaat van de kruisbestuiving tussen verschillende artistieke en inhoudelijke visies en disciplines, die elkaar ontmoeten, soms in vraagstellen, en altijd versterken.

Boek.be, SOFAM en GAU (Groep Algemene Uitgevers) willen deze boeken onder de aandacht brengen. Met De Prijs voor Best Vormgegeven Boeken erkennen zij uitgevers, vormgevers en visuele kunstenaars die de relatie tussen vorm en inhoud het meest succesvol realiseren. Voor deze wedstrijd kwamen boeken met een verankering in Vlaanderen, via de uitgever, ontwerper of visuele kunstenaar, uitgegeven tussen 1 januari 2017 en 30 juni 2018, in aanmerking.

Boeken in twee categorieën worden bekroond:

• Prijs voor het beste boekontwerp

• Prijs voor het beste beeldboek

Per categorie wordt telkens één winnaar en één eervolle vermelding toegekend. Beide winnaars ontvangen 1500€ en een gratis lidmaatschap van SOFAM. Beide eervolle vermeldingen ontvangen 500€ en een gratis lidmaatschap van SOFAM.

De Prijs voor het beste boekontwerp erkent het boek met de meest geslaagde vormgeving als geheel. Het prijzengeld gaat naar de vormgever.

De Prijs voor het beste beeldboek bekroont het mooiste boek waarbij de visuele inhoud de hoofdinhoud vormt van de publicatie. Het prijzengeld gaat naar de de visuele kunstenaar: de illustrator, fotograaf, schilder, architect, ontwerper of andere kunstenaar die de visuele platen van de publicatie gemaakt heeft.

De jury bestond voor beide categorieën uit Johan Pas (voorzitter), Koen Brams, Jirka De Preter, Johan Van Looveren en Sara De Bondt. Ze beoordeelden 134 inzendingen. De winnaars werden bekendgemaakt op 27 oktober, om 20u op het Rood Podium in Antwerp Expo tijdens de vooropening van de Boekenbeurs.

De Vlaamse editie van de Prijs Best Vormgegeven Boeken werd voor het laatst uitgereikt in 2013. Dit jaar hernemen Boek.be en GAU het initiatief samen met SOFAM, dat de prijs ondersteunt.

De winnaars van de Prijs Best Vormgegeven Boeken dit jaar zijn:

The Island of the Color Blind – Sanne De Wilde

Uitgeverij Hannibal – vormgever Tim Bisschop

Winnaar in de categorie Beste Beeldboek

“Innovatief en disruptief”, zo klonk het uit de unanieme monden van de jury over The Island of the Color Blind van Sanne De Wilde, verschenen bij uitgeverij Hannibal. Een boek dat verregaande bewondering opwekte, zeker omdat het totaalconcept zich tot in de miniemste details wist uit te strekken.

Voor The Island of the Colour Blind begaf de aan het KASK afgestudeerde Vlaamse, nu in Nederland werkzame fotografe zich vermetel naar het verafgelegen Micronesische eiland Pingelap en naar het naburige grotere Pohnpei in de Stille Oceaan. Ze spreidde daar opnieuw haar fascinatie tentoon voor kleur en haar inlevingsvermogen in een project met internationale allures. Kijken, kleuren én de verschillende gradaties ervan staan hier centraal, met een bruggetje naar de neuropsychologie.

Pingelap, eiland van 1,8 vierkante kilometer en 250 inwoners, – al eerder bezocht en beschreven door neuroloog Oliver Sacks – bevat een opvallend hoge populatie van kleurenblinden. Het gevolg van de tyfoon Lengkikie in 1775 waardoor de eilandbevolking drastisch slonk. Waarna de genetica en de afgeslotenheid van de gemeenschap ervoor zorgde dat de aandoening generatie na generatie werd doorgegeven. Een op de drie bewoners kampt er met kleurenblindheid (elders in de wereld is dat 1 op de 30.000).

De Wilde wou zo gedetailleerd mogelijk de kijkervaring van de kleurenblinden vatten en overdragen. “Een poging om met hun eigen ogen te zien”, noemde ze het. De bewoners leven er voornamelijk in de duisternis, vanwege hun overgevoeligheid voor zonlicht, die ook maakt dat ze veelvuldig met de ogen moeten knipperen.

De Wilde poogt aan te tonen hoe er bijna duizend manieren bestaan om naar dezelfde werkelijkheid te kijken. Vandaar dat ze haar boek in een drietal categorieën onderverdeelde: zwart-wit beelden, portretten in zwart-wit met een lange sluitertijd (met dynamisch effect dat het knipperen van de ogen nabootst) en infraroodbeelden en gebruik van kleurenfilters, zelfs ingekleurd door de bewoners.

The Island of the Colorblind is een desoriënterend, zelfs bij momenten angstaanjagend boek, doordesemd van een sinistere schoonheid. Over de vorm is zeer goed nagedacht. Zelfs het gewaagde en uiterst tactiele typografische omslag draagt daar toe bij, zo vond de jury. Het is UV-gevoelig en pas in zonlicht kun je de volledige draagwijdte ervan ontdekken, met zijn verkleuringseffecten. Achter de uitvouwbare cover schuilen ook visuele en tekstuele verrassingen. De Wilde liet haar vormgever Tim Bisschop bovendien op een pertinente manier experimenteren met het papier van het boek.

De voltallige jury prijst de inventieve manier van kleurgebruik, “coherent en consequent”, maar tegelijk ook “de speelsheid in de montage” en “de plaatsing van de beelden.” De ritmiek blijft pagina na pagina verrassen, er wordt ook met witruimte gejongleerd. In dit artists’ book gaan tekst- en beeldmateriaal een verbluffende alliantie aan. De Wilde rekt de paramaters van het fotoboek op, waardoor je – blindelings, zouden we haast zeggen – meegaat in haar thematiek en haar verhalen. Ze schept een droomwereld met scherpe randjes, vol kleurrijke mogelijkheden.

Ted Talk door Sanne De Wilde over Island of the Color Blind

Blader door het boek in dit filmpje van een mede-uitgever van het boek, Kehrer Verlag, Heidelberg.

DWB 161 – 8 X F.B. – D.B.  16 - Dirk Braeckman

DWB uitgever – vormgeving Luc Derycke & Jeroen Wille, Studio Luc Derycke

Eervolle vermelding categorie Beste Beeldboek

De relatie vormgeving & fotografie zit verbazend en naadloos goed bij dit door Christophe van Gerrewey samengestelde boek met foto’s van Dirk Braeckman, ontstaan uit een speciaal tijdschriftnummer van het literaire cross-over magazine DW B. Het behelst een soort ‘fotobiografie’ van de Belgische fotograaf, die vorig jaar nog ons land vertegenwoordigde op de Biënnale van Venetië. Hier wordt in eerste instantie een groot kunsthistorisch en kritisch taboe omarmd: het werk van één fotograaf wordt schaamteloos autobiografisch gelezen. Wat als Dirk Braeckman geen enkele van zijn foto’s in scène heeft gezet? Wat als alles wat hij heeft gefotografeerd ‘echt’ is gebeurd, alsof het zich niet voor zijn lens maar voor zijn ogen afspeelde? Wat als zijn oeuvre bekeken en gelezen wordt als een reeks geheugenbeelden, een reeks herinneringen, een reeks momenten – zij het in de zichtbare, blijvende, harde vorm als bij een fotograaf als Braeckman? Zeven auteurs werden met deze vragen aan het werk gezet en schreven een originele tekst. Dit basisidee plaatste ook de vormgevers Luc Derycke en Jeroen Wille voor een uitdaging. Maar de jury was eenstemmig: “Het is absoluut geen zwaar of duf boek geworden.” De vorm past bij Dirk Braeckman, is zeer klassiek, maar toch ook ontregelend door het grote formaat, dat impact heeft op de plaatsing van beelden. De brede tekstmarges geven een statige allure en bieden ook lucht. Derycke & Wille zijn erin geslaagd Braeckman los te trekken uit zijn vaste huisstijl.

Veel lof had de jury over de tactiliteit van de cover – let op het beeld dat voor- en achterkant omwikkelt, de delicate typografie en fijne lijntje – en voor de keuze om gestreken en ongestreken papier af te wisselen. De grijze en zwarte monochromie is adequaat aangepakt, mede door de uitstekende kwaliteit van het drukwerk. De somberheid, eigen aan het werk van Braeckman, slaat nergens om in droefgeestigheid. De spanning tussen tekst en beeld bezweert de kijker en lezer, terwijl tegelijkertijd een diepgaande intimiteit met het oeuvre van Dirk Braeckman wordt gecreëerd. Dit boek, wars van elke commercie, is gedurfd in zijn aanpak. Des te meer komen “de beelden los van hun ruimtelijke en temporele context.”

Blader virtueel door enkele pagina's van dit boek op de website van Mer Paper Kunsthalle

Bernd Lohaus Blumen

Ridinghouse Publishers (Londen) & Bernd Lohaus Foundation (Antwerp) – vormgever – editor Thomas Desmet, assistentie Emma Vanhille

Winnaar in de categorie Best Vormgegeven Boek

“Dit is een boek, gemaakt volgens de regels van de kunst”,  zo liet een jurylid zich ontvallen. Het klonk plechtig, maar hij legde vervolgens  haarfijn uit wat hij ermee bedoelde. En de voltallige jury begreep het direct. Al bij de eerste beraadslagingen viel Bernd Lohaus Blumen op en maakte het een steile klim in de stapel kanshebbers, vooral door zijn onpretentieuze soberheid. “Dit is zeer ingehouden geregisseerd. Het werk van de Duits-Antwerpse kunstenaar Bernd Lohaus (1940-2010) komt volkomen tot zijn recht, Bernd Lohaus’ werken krijgen door de vormgever een fragiel maar overtuigend platform aangeboden.” Want Thomas Desmet, die het boek ook mee samenstelde, houdt zich in de luwte. “Hij zwijgt zodanig dat het ineens opvalt”, luidde het.

Bernd Lohaus BLUMEN’ is een catalogus met alle bloementekeningen en – aquarellen van Lohaus uit de periode 1963 – 2009. Het zijn er meer dan driehonderd, gevolgd door een uitgebreide chronologische catalogus. Zeven kunstenaars of curatoren droegen bij tot het boek met een tekst of gedicht: Baudouin Oosterlynck, Manfred Pernice, Narcisse Tordoir, Gérard Traquandi, Joëlle Tuerlinckx, Philippe Van Snick en James Welling. Kunsthistorica Catherine Mayeur schreef een begeleidend essay.

De witte, uiterst uitgepuurde en kwetsbare cover – met een korte ‘Erinnerung’ in typemachineletters – laat een heel ander boek vermoeden. Gaat Desmet – geassisteerd in de vormgeving door Emma Vanhille – over tot een spel met de conventies? Tot je ontdekt hoe slim dit geregisseerd is. Je wordt rechtstreeks maar met rustgevende precisie meegevoerd doorheen Lohaus’ flora, met op allerlei dragers gemaakte tekeningen. Het contrast van het felle wit met de werken – afgedrukt op ongestreken papier – doet het prima, dankzij de vele beeldcorrecties die door de ontwerpers werden uitgevoerd. De plaatsing en schaal van de tekeningen refereert naar de originele werken. Niet minder uitstekend gerespecteerd is ook de dubbele functie van dit boek: als kijkobject en als werkinstrument. “Dit nogal zwaarlijvige boek kreeg een bijzondere lichtheid mee. En het is het beste wat er in Vlaanderen door een vormgever gemaakt is.”

Bernd Lohaus Blumen

Shop Girl - Dominique De Groen

Uitgeverij het balanseer - vormgever Oliver Ibsen

Eervolle vermelding categorie Best Vormgegeven Boek

Sinds zijn oprichting elf jaar geleden timmert uitgeverij het balanseer aan de weg qua boekvormgeving in Vlaanderen. Dat bewijst ze opnieuw met ‘Shop girl’ van debutante en dichteres Dominique de Groen (°1991), waarvoor ze Oliver Ibsen onder de arm nam.

Het is een veelgehoorde uitspraak: poëzie vormt een bedreigd genre in het literaire landschap. Dat kan enigszins overdreven of zelfs alarmistisch lijken. Buiten kijf staat dat het een kwetsbaar medium is. Vandaar dat het voor een uitgever extra belangrijk lijkt om via zijn vormgeving te excelleren en de lezer op een frisse, hedendaagse manier binnen te lokken en te overtuigen. Dat gebeurt bij Shop Girl van Dominique De Groen. Het no nonsense-omslag is van een haast geniale eenvoud. Een groot pantonekleurvlak (rood, geel, groen of blauw,.. er zijn verschillende covers waaruit je kunt kiezen, wat het idee van ‘shoppen’ benadrukt) met daaronder de titel als geregistreerd ‘merk’, het ISBN-nummer en de auteursnaam. Het boekje oogt als een commercieel gebruiksobject. En dat is verre van toevallig.

In haar poëzie neemt De Groen ons wijdverbreide consumptiegedrag op de korrel. De bundel ontkiemde in de kelder van de vaak verguisde kledingketen Primark, waar ze een winter en een lente lang werkte. “De gedichten zoeken de scheuren op in het productieproces van fast fashion, waar pratende kleuren en geesten van textielarbeiders gedijen.” Het ent “de traditie van Vergilius op het laatkapitalistische tijdperk.”

Je zou zelfs kunnen denken dat de dichtbundel opgevat is als ‘print on demand’. Het is een meeneemding. Vormgever Oliver Ibsen – eigenlijk het duo Boris Van den Eynden en Lieven Van Speybroeck - ondermijnt het bibliofiele en poëtische door er – niet zonder risico – een soort IKEA-ding van te maken. Je wordt, met enige humor, op het verkeerde been gezet. Maar bij nadere beschouwing raak je volkomen in de ban van dit erg doordachte geheel, met dit full in the face-kleurenomslag. Je kunt niet anders dan er naar grijpen in de boekhandel. Het is daarom ook “een economisch sterk ontwerp”, zo vond de jury. Meer zelfs, het is “een aangename leesmachine.”

Binnenin komt de tekst optimaal tot zijn recht dankzij een heldere bladspiegel en een strakke, schreefloze letter, in een volgehouden lettergrootte, ondanks het visuele en talige experiment dat de dichteres af en toe beoogt. Ook de tekstverwerking is onderdeel van de artistieke praktijk en het papier (Munken White) voelt erg tactiel. Het balanseer kiest voor een uitdagend, naar aandacht schreeuwend ontwerp maar Shop Girl past wel perfect in een visie van het balanseer op het maken van actief vernieuwende tekstboeken. De jury wil er tenslotte nog op wijzen dat van ontwerper Oliver Ibsen ook andere boeken in het toegezonden aanbod sterk zijn bijgebleven.

Shopgirl

::

Meer over de Prijs Best Vormgegeven Boeken

Met bijzondere dank aan Dirk Leyman voor het schrijven van het juryverslag, incl. de hierboven geplaatste besprekingen van de winnende boeken; Bert Kruismans voor de presentatie; Sarah De Graef, Caroline Schoonejans en Geert Briers van Boek.be, en alle deelnemende vormgevers en visuele kunstenaars.